TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ WIELKIEGO ŁUKU WARTY: czerwca 2011

Warta jest bez wątpienia najważniejszą rzeką Jury Krakowsko – Wieluńskiej. Jej źródła znajdują się w Kromołowa niedaleko Zawiercia na Wyżynie Częstochowskiej na wysokości 380 m n.p.m. Warta wpływając na teren Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, żłobi skaliste podłoże Wyżyny Wieluńskiej, zataczając charakterystyczny „Wielki Łuk”. Na tym odcinku, liczącym około 43 km jej dolina posiada cechy rzeki przełomowe. Z położonych wyżej terenów wysoczyznowych rozciągają się przepiękne widoki na jej naturalne, dzikie koryto. W okolicach Krzeczowa Warta opuszcza teren wyżynny i wpływa na obszar Nizin Środkowopolskich, nabierając cech rzeki nizinnej (Krzemiński 1965).

Warta na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego rozlewa się szeroko, a występujące wzdłuż jej koryta: meandry, starorzecza, łachy i wysepki sprzyjają procesowi jej samooczyszczenia. Jakość wody Warty w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Działoszynie w 2006 r. mieściła się w III klasie czystości (jakość wody zadowalająca). Na jakość wód Warty na terenie parku mają wpływ: ograniczona działalność rolnicza na terenie parku i mniejsze stosowanie chemicznych środków wspomagających produkcję rolną. (Raport o stanie środowiska województwa łódzkiego w 2002).

Warta charakteryzuje się dużymi wahaniami stanu wód w ciągu roku. Wezbrania rzeki obserwowane są w okresie wiosennym i przypadają w miesiącach marzec i kwiecień. Najniższe stany wód obserwowane są późnym latem i na początku jesieni.

Największym dopływem Warty na terenie Załęczańskiego Parku jest Sucha Struga. Jej źródłowy odcinek znajduje się w okolicach Parzymiech na ternie rezerwatu „Bukowa Góra”.. Dolina Suchej Strugi osiąga miejscami 15 m głębokości. Rzeka erodując, wcina się w osady czwartorzędowe i sięga wapieni górnojurajskich. W pobliżu Koloni Lisowice zaczyna tracić wodę i ginie w ponorach. Woda przesiąka do szczelin w skałach wapiennych, płynie dalej pod ziemią, a na powierzchnię wydostaje się na lewym brzegu koryta Warty ze źródeł krasowych w Lisowicach.

Inne większe dopływy Warty na terenie parku to: Struga Łaszewska i Struga. Cieki te biorą swój początek w strefie morenowej niedaleko Ożarowa i Kamionki na wysokościach: ok. 250 m n.p.m. i ok. 225 m n.p.m. Struga Łaszewska jest ciekiem stale niosącym wody w ciągu roku.

Druga z nich – Struga w górnym i środkowym odcinku płynie na powierzchni w wyraźnej formie dolinnej. W pobliżu miejscowości Strugi, rzeka traci stopniowo wody i ginie w szczelinach wapieni górnojurajskich. Dalej płynie pod ziemią. Jej dolina w ujściowej części jest sucha, a koryto napełnia się wodą jedynie w okresie roztopów wiosennych

Niezwykle ciekawym i malowniczym zakątkiem jest starorzecze Wronia Woda. Jeszcze 40 lat temu tworzyły je dwa głębokie meandry, z których jeden został podcięty przez rzekę i dał początek starorzeczu. Jest ono cennym siedliskiem ptaków i innych zwierząt wodnych. (Czyżewska, Olaczek 1986).

Osobliwym zjawiskiem Załęczańskiego Parku Krajobrazowego są źródła. W większości zlokalizowane są one w obrębie koryta Warty. Występują również i takie, które wypływają poza doliną.

Źródła krasowe powstają w miejscach, gdzie woda krążąca w szczelinach skał wapiennych wypływa na powierzchnię terenu. Charakteryzują sie one stałą temperaturą i czystą wodą, a ich wydajność kształtuje się na poziomie od kilku do kilkunastu litrów/s. Źródła krasowe możemy spotkać w kilku miejscach wzdłuż doliny Warty, gdzie erozja odsłoniła elementy rzeźby krasowej. Występują one m. in. po lewej stronie koryta rzeki – w Raciszynie i Lisowicach.

Źródła krasowe biją także po prawej stronie doliny Warty w Bobrownikach, między Ogroblem a Kamionem, a także na północny – wschód od Kochlewa – tzw. „Źródło Św. Floriana”. „Źródło Św. Floriana” to krasowe wywierzysko, charakteryzujące się niespotykaną wydajnością. (Czyżewska, Olaczek 1986).

Niezwykle interesujący jest zespół źródeł między Starą Wsią a Troninami, nazywany „Granatowymi Źródłami.” Są to krasowe źródła terasowe. Część z nich bije ze szczeliny skalnej na brzegu koryta rzeki, a część na dnie zbiornika - starorzecza Warty. Swoją nazwę zawdzięczają barwie wody. Jest to jedyny tego typu przykład źródeł na Jurze Polskiej

Inną grupę stanowią źródła spływowe, które wypływają z piasków plejstoceńskich. Znajdują się one poza doliną Warty, mają niewielką wydajność i dają początek niewielkim ciekom wodnym. Przykładem jest Źródło Objawienie, znajdujące się w lesie w pobliżu wsi Młyny oraz źródła bijące w Wąwozie Królowej Bony.

Inną osobliwością Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest „Żabi Staw”. To wysoko zawieszony nad dnem doliny Warty (ok. 20 m) zbiornik wody stojącej, w bezwodnym Łuku Warty. Żabi Staw jest miejscem występowania rzadkich roślin wodnych, w tym objętego ochroną grzybienia północnego – zwanego też lilią wodną oraz cennym miejscem rozrodu płazów, np. żaby moczarowej, żaby zielonej i kumaka nizinnego. (Krysiak, Majchrowska, Papińska 2001).

Nieopodal Żabiego Stawu znajduje się torfowisko przejściowe – „Suchy Ług”. To bogate stanowisko występowania roślin torfowiskowych. Występują tu m.in. rosiczka okrągłolistna, żurawina błotna, bagno zwyczajne. (Czyżewska, Olaczek 1986).

Opracowała: Anna Dudek

Na wysokie różnicowanie gatunkowe fauny Załęczańskiego Parku Krajobrazowego mają wpływ następujące czynniki:

- duże bogactwo siedliskowe terenu, m.in. dziewicza dolina rzeki, występowanie dużych kompleksów leśnych, jaskiń i ostańców wapiennych,

- znikoma działalność gospodarcza człowieka

- ochrona prawna parku.

Stwierdzono tu występowanie 16 gatunków chronionych, 32 gatunki wyszczególnione na czerwonych listach krajowych oraz 10 gatunków rzadko spotykanych. Załęczański Łuk Warty należy do sieci terenów Natura 2000. Został tu utworzony Obszar Specjalnej Ochrony Siedlisk SOOS o całkowitej powierzchni 9317.238 ha, w tym 9048,5 ha znajduje się w granicach administracyjnych województwa łódzkiego. Ostoja Załęczańskiego Łuku Warty o numerze PLH100007 jest niezwykle ważna dla ochrony bioróżnorodności. Łącznie na tym terenie znajduje się 13 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 8 gatunków kręgowców z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Spotykanych jest tu 15 gatunków ptaków wyszczególnionych w Dyrektywie Ptasiej, objętych szczególnymi środkami ochronnymi, w celu zapewnienia ich przetrwania i rozrodu w naturalnych warunkach bytowania. Należą do nich np.: bocian czarny, bocian biały, łabędź krzykliwy, błotniak stawowy, dzięcioł czarny, rybitwa zwyczajna, rybitwa białoczelna, kropiatka, derkacz, zimorodek, lerka.

Niezwykle różnorodny jest tu świat owadów, w tym zwłaszcza: motyli, chrząszczy, świerszczy i szarańczaków. Stwierdzono tu około 60 gatunków motyli, w tym spotykane tylko lokalnie w kraju trzy gatunki modraszków: modraszka wielooczka, modraszka adonisa i modraszka ariona.

Osobliwością Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest występowanie rzadkiego w Polsce witezia żeglarza, pazia żeglarka oraz pazia królowej (Gara 1994).

Na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego rozpoznano około 100 gatunków ślimaków, w tym trzy gatunki związane ściśle ze środowiskiem wapiennym. Na górze Zelce znaleziono m.in. Pyramidulę rupestris – ślimaka reprezentującego element alpejski i śródziemnomorski. Rozległe murawy kserotermiczne Załęczańskiego Parku Krajobrazowego są miejscem występowania ślimaka austriackiego i ślimaka przydrożnego.

Rzeka Warta jest bogatym siedliskiem ryb. Odcinek „Załęczańskiego Łuku Warty” zamieszkują ryby litofilne, takie jak: brzana, świnka, i kleń. Obszar ten z uwagi na występowanie tu brzany, jednego z gatunków najbardziej zagrożonego wyginięciem, stanowi ważny element przyrodniczy w skali kraju. Dominującymi jednak gatunkami ryb na tym terenie są: płoć, kiełb, szczupak, brzana i ukleja. Licznie spotykane są także: jelec, boleń, krąp, okoń, śliz, miętus, węgorz, szweja, leszcz, karp, sandacz.

Naturalna dolina Warty stanowi także dogodne warunki do bytowania wielu gatunków ptaków, związanych zw środowiskiem wodnym. Do osobliwości tego obszaru należą tracze nurogęsi oraz kaczki - gągole, gniazdujące w dziuplach nadbrzeżnych. Gągoł to gatunek chroniony, w Dyrektywie ptasiej, zagrożony utratą siedlisk lęgowych w wyniku wycinania starych dziuplastych drzewostanów i osuszania śródleśnych bagienek i zbiorników wodnych. Do innych gatunków kaczek spotykanych w tych okolicach należą: cyraneczka, cyranka, głowienka i krzyżówka.

Nadrzeczne szuwary i starorzecza to miejsca lęgowe łabędzia niemego, a ukryte w lasach jeziorka i stawy zamieszkują łabędzie krzykliwe . Są to również gatunki chronione, wymienione w Dyrektywie Ptasiej. Podobne warunki siedliskowe mają także spotykane tu gatunki chruścieli: łyska, wodnik, derkacz, kropiatka, kokoszka wodna. Podmokłe łąki i rozlewiska wzdłuż doliny Warty zasiedla czajka, krwawodziób, bekas kszyk.

Na piaszczystych łachach wzdłuż koryta rzeki zakładają swe gniazda kuliczek piskliwy, sieweczka rzeczna oraz rybitwy: zwyczajna i białoczelna. Na terenie parku spotykany jest także zimorodek, zakładający swe norki w urwistych skarpach wzdłuż doliny Warty.

Wśród nadbrzeżnej roślinności w dolinie Warty gniazduje wiele ptaków z gatunku wróblowatych: remiz, słowik szary, strumieniówka, rokitniczka, trzcinniczek i trzciniak oraz dziwonia. Na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego powszechnie wstępuje również jaskółka brzegówka, która drąży gniazda w kamieniołomach nad brzegami doliny (Gara 1994).

Dziuplaste starodrzewy oraz łęgi porastające wyspy i brzegi doliny są siedliskiem takich gatunków ptaków jak: dzięcioł zielony i czarny, drozdy, sikory, płochacz pokrzywica, gołąb grzywacz, wilga. W okolicach Załęcza Wielkiego przylatują na żerowisko: bocian biały, bocian czarny czy czapla siwa Rozległe suche przestrzenie wewnątrz „Załęczańskiego Łuku Warty” to miejsca bytowania takich gatunków ptaków jak: dudki, skowronki, świergotki, pliszki. Miejsca zalesiane zamieszkują: lerka, paszkot, lelek kozodój, jarząbek, muchówki, drozdy, krzyżodzioby świerkowe, gile i inne (Gara 1994).

Obszar Załęczańskiego Parku Krajobrazowego to miejsce występowania ptaków drapieżnych, objętych w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Wymienić należy tutaj takie gatunki jak: sokoła pustułkę, myszołowa zwyczajnego, kobuza, jastrzębia gołębiarza, krogulca, trzmielojada, błotniaka stawowego. Na terenie parku odnotowano trzy gatunki sów, w tym puszczyka, płomykówkę i sowę uszatą.

Na obszarze parku odnotowano 19 gatunków gadów i płazów. Spośród płazów występują tu np.: traszka zwyczajna, kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, ropucha zielona, rzekotka drzewna, żaba trawna, żaba moczarowa, salamandra plamista. Przedstawiciele gadów to: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec, zaskroniec, żmija zygzakowata. Niezwykle cennym miejscem dla rozrodu wielu gatunków płazów, w tym żaby moczarowej i kumaka nizinnego jest „Żabi Staw” koło Bobrownik.

Ssaki reprezentowane są głównie przez gatunki typowe dla Polski Środkowej. Zarośla i młode drzewostany to miejsca gniazdowania królików i zajęcy. Lasy zamieszkują sarny i dziki. Na terenie parku często spotyka się również: mysz polną, leśną i domową, nornika zwyczajnego i nornicę rudą, ryjówkę malutką i kreta (Czyżewska, Olaczek 1986).

Warto wspomnieć o występowaniu na terenie parku takich gatunków jak: chomik europejski, jeżu wschodni jak również zamieszkujących dolinę Warty – wydrze i bobrze (Gara 1994).

Załęczański Park Krajobrazowy to niezwykle atrakcyjny obszar pod względem występowania nietoperzy. Panujące w jaskiniach warunki – stała temperatura poniżej 0°C oraz duża wilgotność powietrza, stanowią doskonałe warunki do zimowania tych ssaków. Największym miejscem hibernacji nietoperzy jest jaskinia „Szachownica” oraz jaskinie rezerwatu „Węże”. Spotyka się tu nocka dużego, nocka Nattera, nocka rudego, gacka brunatnego i mopka, nocka wąsatka i nocka Brandta, nocka Bechsteina oraz nocka łydkowłosego.

ROŚLINNOŚĆ ZPK

Roślinność Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest bardzo urozmaicona. Na jej bogactwo mają wpływ takie czynniki jak:

- położenie obszaru w strefie przejściowej między wyżynami a nizinami,

- występujące tu różnorodne podłoże: wapienie, gliny zwałowe, piaski i żwiry.

- naturalna dolina Warty oraz jej boczne dopływy i formy wklęsłe, typu wąwozów, parowów.

Pomimo przekształceń, jakim uległa szata roślinna Załęczańskiego Parku Krajobrazowego w ciągu ostatnich kilkuset lat, zachowała ona nadal swą różnorodność i cechy naturalne. Na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego udokumentowano ponad 100 różnych zbiorowisk roślinnych oraz około 1200 gatunków roślin (Czyżewska, Olaczek 1986). Spotykamy tu niezwykle cenne gatunki, objęte ochroną prawną. Ścisłej ochronie podlegają na przykład: wawrzynek wilczełyko, goździk piaskowy, rojnik pospolity, orlik pospolity, bagno zwyczajne, storczyk szerokolistny. Częściowo chronione są na przykład: bluszcz pospolity, kalina koralowa, barwinek pospolity, kocanka piaskowa, konwalia majowa.

Szczególną cechą flory Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, jest występowanie tu roślinności wapieniolubnej. Świadczy to o ścisłym związku tego obszaru z Zespołem Parków Jurajskich. Spotkać można tu niezwykle cenne gatunki wapieniolubnych paproci z zanokcicą skalną i zanokcicą murową i paprotnicą kruchą. Występują one w miejscach zacienionych, w szczelinach skalnych, studniach krasowych oraz przy wejściach do jaskiń. Najładniejsze zbiorowiska paproci wapieniolubnych znajdują się na górach: Zelce, Buki oraz Górze Św. Genowefy.

Dla bezleśnych stromych skał wapiennych charakterystyczny jest naturalny zespół murawy naskalnej. Występują tu: kostrzewa blada, rojnik pospolity, czosnek skalny. Niezwykle cenne stanowiska murawy naskalnej znajdują się na górze Zelce i Górze Świętej Genowefy.

Wysoczyzny zasiedliły rośliny, dla których naturalnym środowiskiem są otwarte, suche przestrzenie zbudowane z gliny, piasków i żwirów. Na suchych piaszczystych glebach, głownie we wnętrzu Załęczńskiego Łuku Warty rozwinęły się murawy napiaskowe. Spotkać tu możemy takie gatunki jak: macierzanka piaskowa, kocanka piaskowa, jesieniec piaskowy, goździk kropkowany, rogownica polna, pięciornik srebrny oraz lepnica zielona. Do osobliwości florystycznych tego regionu należą rozległe zarośla jałowca i żarnowca z roślinami miododajnymi: wrzosem, macierzanką piaskową, rozchodnikiem ostrym i kocankami piaskowymi. Ten typ roślinności wytwarza swoisty mikroklimat o właściwościach leczniczych.

Zupełnie odmienna roślinność związana jest z doliną Warty i jej bocznymi dopływami. Zachowało się tutaj wiele gatunków naturalnych, charakterystycznych dla wilgotnych warunków siedliskowych. Obszary wzdłuż koryta rzeki porasta zespół zaroślowy wiklin z udziałem wierzb: wikliny wiciowej i trójpręcikowej, a także zespoły turzycy dwustronnej i turzycy darniowej.

Starorzecza i podmokłe tereny terasy zalewowej porastają zbiorowiska szuwarowe z pałką szerokolistną tatarakiem.

Miejscami wzdłuż doliny zachowały się fragmenty łęgu jesionowo – olszowego z olszą czarną, jesionem z domieszką świerku i wierzby kruchej. W niektórych miejscach spotkać można fragmenty łęgu wierzbowo – topolowego z chmielem zwyczajnym, kielisznikiem powojowym i psianką słotkogórz. Lasy te stanowią naturalną ostoję ptactwa wodnego i dzikiej zwierzyny. Łęgi i olsy zostały jednak w znacznym stopniu zastąpione przez łąki i pastwiska (Kluge 1994, Gara 2005).

W starorzeczach spotkać można rogatka sztywnego i zepół „lilii wodnych”, złożony z grzybienia północnego i grążela żółtego (Kluge 1994). Cennym miejscem występowania grzybienia północnego jest „Żabi Staw”. Na torfowisku przejściowym „Suchy Ług” znaleźć można rosiczkę okrągłolistną, bagno zwyczajne, żurawinę błotną. Starorzecze „Wronia Woda” porasta m.in. pałka szerokolistna i tatarak

Zespół wąwozów między Przywozem, a Łaszewem Rządowym, nazywany „Parowami Łaszewskimi” uznany został jako pomnik przyrody. Rosną tu: czosnek skalny, pajęcznica gałęzista, głowienka wielkokwiatowa (Olaczek, Czyżewska 1986).

Innym, interesującym pomnikiem przyrody, jest położony niedaleko Bieńca „Wąwóz Królowej Bony”. Jest to niezwykle cenne siedlisko bluszczu pospolitego.

Na obszarze Załęczańskiego Parku Krajobrazowego zdecydowanie dominującym zbiorowiskiem leśnym są bory sosnowe. W większości są to sztucznie nasadzone przez człowieka monokultury sosny. Wyparły one naturalny drzewostan i tworzą dziś zwarte kompleksy leśne. Siedliska naturalnego drzewostanu zachowały się jedynie fragmentami. Podlegają one ochronie w rezerwatach leśnych: Dąbrowa w Niżankowicach, Bukowa Góra, Stawiska.

Rezerwat leśny „Dąbrowa w Niżankowicach” o powierzchni 100,73 ha, chroni naturalną kwaśną dąbrowę trzcinnikową oraz dąbrowę świetlistą ze 120-letnim drzewostanem dębu bezszypułkowego. Chronione są także rzadkie na niżu rośliny górskie: przytulia okrągłolistna i starzec Fuchsa (Kluge 1994).

Rezerwat leśny „Bukowa Góra” zajmuje powierzchnię ok. 1,06 ha. Jest to rezerwat ścisły, w którym ochronie poddano kwaśną buczynę niżową ze 100-letnimi okazami buka i jodły.

Rezerwat leśny „Stawiska” znajduje się w pobliżu Parzymiech i zajmuje około 628 ha. Rezerwat chroni leśny kompleks grądu niskiego i zbiorowisk łęgowych z dużą ilością starych, ponad 300-letnich dębów ( Krysiak, Majchrowska, Papińska 2001).

Opracowała: Anna Dudek

wtorek, 28 czerwca 2011

FAUNA I NIE TYLKO

poniedziałek, 27 czerwca 2011

Z DUMĄ PREZENTUJEMY NASZE LOGO

HYDROGRAFIA

niedziela, 26 czerwca 2011

KOLEJNA PORCJA ZDJĘĆ FAUNY WŁW

sobota, 25 czerwca 2011

FAUNA WIELKIEGO ŁUKU WARTY

ODROBINA FAUNY WIELKIEGO ŁUKU WARTY

FAUNA I FLORA